زمین شناسی، ژئوشیمی و پترولوژی دایک های دیابازی منطقه دلبر

مجموعه دگرگونی- آذرین دلبر در 150 کیلومتری جنوب شرق شاهرود و 40 کیلومتری جنوب شرق بیارجمند، در حاشیه شمالی زون ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. این مجموعه با سن حدود 550 تا 600 میلیون سال پیش (اواخر نئوپروتروزوئیک- اوایل کامبرین)، توسط سه سری دایک بازیک- حدواسط شامل دایک های گابرودیوریتی پرکامبرین، دایک‎های گابرویی ژوراسیک میانی و دایک های بازالتی الیگو- میوسن قطع شده است. در این مطالعه ویژگی های صحرایی، پتروگرافی، ژئوشیمیایی و پترولوژیکی دایک های گابرویی ژوراسیک و بازالتی الیگومیوسن مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات صحرایی، دایک های گابرویی ژوراسیک علاوه بر مجموعه دگرگونی- آذرین دلبر، دگرگونه های درجه پایین (رخساره شیست سبز) ژوراسیک زیرین را نیز قطع کرده اند، اما در نهشته های ژوراسیک میانی- فوقانی و کرتاسه زیرین نفوذ نکرده اند. بنابراین، طبق مطالعات صحرایی سن ژوراسیک میانی برای آنها در نظر گرفته شده که با سن حاصل از پرتوسنجی آن ها (35 ±152 میلیون سال پیش)، کاملاً سازگار است. دایک های بازالتی نیز، واحدهای دگرگونه پرکامبرین، آهک های کرتاسه زیرین و مارن های قرمز رنگ الیگوسن زیرین (سازند قرمز زیرین)، را قطع کرده اند و بنابراین سن الیگو- میوسن برای آنها در نظر گرفته شده است. بر اساس مطالعات پتروگرافی، پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن (اوژیت) از کانی های اصلی تشکیل دهنده دایک های گابرویی هستند. کانی های فرعی آن ها شامل آپاتیت و منیتیت و کانی های ثانویه نیز عمدتاً شامل سریسیت، آمفیبول (ناشی از اورالیتی شدن کلینوپیروکسن)، کلریت و پرهینت می باشند. مهم ترین بافت های موجود در دایک های گابرویی شامل اینترگرانولار، افتیک، ساب افتیک و غربالی هستند. در دایک های بازالتی، کلینوپیروکسن (اوژیت تا تیتان اوژیت)، پلاژیوکلاز و الیوین از کانی های اصلی تشکیل دهنده هستند. کانی های فرعی نیز شامل منیتیت و کانی های ثانویه شامل زئولیت، آنالسیم، ایدینگزیت، بولانژیت و کلسیت می باشند. بافت های میکرولیتی پورفیری جریانی، هیالومیکرولیتی پورفیری جریانی، گلومروپورفیری و بادامکی، از مهم ترین بافت های موجود در این دایک ها هستند. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، دایک های گابرویی ژوراسیک دارای ماهیت ساب آلکالن و دایک های بازالتی الیگومیوسن دارای ماهیت آلکالن هستند. نمودار بهنجار شده نسبت به کندریت برای دایک های گابرویی و بازالتی، غنی شدگی آن ها از عناصر lree نسبت به hree را نشان می دهد. این غنی شدگی می تواند توسط درجه ذوب بخشی پائین منبع گوشته ای و یا آلایش پوسته ای توجیه شود. بر اساس مطالعات پترولوژیکی، ماگمای سازنده دایک های گابرویی از ذوب بخشی 7 تا 20 درصدی یک منبع گوشته ای اسپینل لرزولیتی غنی شده در اعماق کمتر از 80 کیلومتر و ماگمای سازنده دایک های بازالتی از ذوب بخشی حدوداً 5 درصدی یک منبع گوشته ای گارنت لرزولیتی غنی شده در اعماق 105 تا 110 کیلومتری تشکیل شده است. موقعیت زمانی، مکانی و ویژگی های ژئوشیمیایی و پترولوژیکی دایک های گابرویی و بازالتی حاکی از تشکیل آنها در حوضه های کششی- کافتی پشت کمانی اولیه ناشی از فرورانش مایل لیتوسفر اقیانوسی نئوتتیس به زیر لیتوسفر قاره ای ایران مرکزی، به ترتیب در زمان های ژوراسیک میانی و الیگو- میوسن است.